Dili, 05 Dezembru 2024 (Média Democracia) – Ministériu Saúde Servisu hamutuk ho Organizasaun Saúde Mudiál hahú halo expansaun oksijéniu iha Timor-Leste, tanba durante ne’e oksijéniu sosa de’it iha rai li’ur.
Vise-Ministru Operasionálizasaun Ospitál Flávio Brandao Mendes de Aurojú agradese tanba Timor-Leste ho parseiru Organizasaun Saúde Mudiál no Fundu globál konsege harii oksijéniu ida nune’e ba futuru sei la gasta osan atu ba sosá iha rai li’ur.
“Primeiru ita Agradese tanba Timor-Leste halo parseiru ho WHO ho Globál Fund, ita konsege harii Plant oksijéniu ida, katak kuandu ita iha ona Plant oksijéniu, ho nia produsaun ne’ebé iha, ita sei la hola tan ona oksijéniu iha futuru no ita sei hasai ona Oksijéniu iha lista prokuramentu nian, ne’e atinjimentu di’ak ida.” Dehan Vise-Ministru Operasionálizasaun Ospitál Flávio Brandao Mendes de Araújo ba Jornalista sira iha Novo Turizmu, Kuarta (04/12).
Governante ne’e dehan Timor-Leste kontenti tebes tanba bele iha ona oksijéniu bele kalkula katak bainhira hahú halo ona produsaun iha tinan oin bele salva ona osan kuaze $1 Millaun.
“Ita konteti tanba ita bele iha ona Planta oksijéniu iha ita-nia rai laran ne’ebé matematikamente ita kuando komesa produsaun mais menus iha tinan oin, ita sei salva osan mais menus $1 Millaun. Entaun agradese tebes ba tekniku sira husi WHO ho Diretóra Fundu Globál nian.” Nia dehan.
Nia informa objetivu husi planta oksijéniu ne’e hodi nune’e Diretor no tekniku sira halo estratejia produsaun ho distribuisaun no manutesaun sira hotu tanba oksijéniu ne’e parte ida husi tratamentu ne’ebé karun liu.
“Estratéjia oinsá mak nia produsaun, depois nia distribuisaun no nia manutensaun, depois estrátejika uza no halo konsietelizasaun ba ita-nia pessoál saúde sira Para oinsá iha rasionalizasaun uza oksijéniu, entaun oksijéniu ne’e parte ida husi tratamentu ne’ebé karun tebe-tebes, tanba ne’e ita tenke uza ho di’ak. Entaun ita iha esperansa bo’ot katak meius sira ne’ebé ita halo ho ita-nia parseiru sira sei fó resultadu ne’ebé di’ak ba ita-nia problema saúde iha ita-nia rai laran.” Nia Informa
Nia dehan kuaze tinan 20 nia laran oksijeniu hola hela de’it, hanesan esperiénsia balun iha 2018 Timor-Leste hasoru COVID-19 tenke ba hola oksijéniu iha nasaun Austrália.
“Ita iha esperiénsia hanesan ohin iha doutór Arvind Mathur mós dehan iha 2018 ita hasoru COVID-19, ita hola oksijéniu husi Austrália, entaun ita lakohi situasau sira hanesan ne’e kontínua infrenta, ate agora mós kada-vez pasiente balun mai husi área rurál, husi sentru saúde sira tenke haruka mai Dili tanba de’it presiza oksijéniu iha sentru saúde sira.” Nia informa.
Iha fatin hanesan Reprezenta Organizasaun Saúde Mudiál iha Timor-Leste Arvind Mathur hateten, onra boot ida hodi bele ko’alia ba ema hotu-hotu tanba bele hodi halibur hamutuk atu dezenvolve estrátejia Nasionál Expansaun Oksijéniu no pulsu Oximétriku ba Timor-Leste – avansu boot ida, atu asegura disponibilidade sustentável ba oksijéniu no ba sistema fornesimentu oksijéniu.
“Oksijéniu mak nesesidade vitál ida-ne’ebé salva moris, no esensiál atu trata kondisaun médiku oi-oin husi moras respiratóriu to’o kritiku ne’ebé ita presiza.” Dehan Arvind Mathur.
Nia dehan vantajen ida husi pandemia COVID-19 mak hatudu ba mundu vulnerabilidade globál husi sistema fornesimentu oksijéniu.
“Maioria ospitál sira iha nasaun ho rendimentu ki’ik no médiu (LMIC)/low- and middle-income countries (LMICs) la hetan asesu ba terapia oksijéniu, ho de’it estimativa 20%, husi pasiente sira ne’ebé presiza oksijéniu médiku mak bele simu.” Nia dehan.
Iha Timor-Leste, krize ne’e akontese daudaun ona iha dalan hatudu katak presiza urjente atu produz oksejéniu iha grau médiku iha nasaun ne’e.
“Ha’u tenke kongratula no louva Ministériu Saúde (MoH) ba sira-nia rezolusaun iha krize sira hanesan COVID-19 no ba sira-nia kondisaun atu hametin sistema saúde nian.” Nia afirma
Sorumutu kolaborativu ida-ne’e hanesan ezemplu di’ak, oinsá governu halo lisaun ne’ebé sira aprende husi pandemia sai pasu reál no bele foti pasu ba asaun.
“OMS mós la kolen iha ninia misaun atu hasa’e sistema de emerjénsia globalmente. Inisiativa Expansaun Oksijéniu sai nu’udar programa prinsipál ida-ne’ebé manán ona momentu boot hafoin pandemia iha mundu tomak. Planu Nasionál Expansaun Oksijéniu Médiku (2025-2030) ba Timor-Leste nu’udar planu estratéjiku ba investimentu iha tinan lima oin mai.” Nia informa
Entretantu Planta Oksijéniu refere halo ona inagurasaun iha fulan Agusto liubá, ne’ebé hetan partisipasaun husi Ministra Saúde ho Diretora Rejional Azeatiku Organizasaun Saúde Mudiál iha Hospitál Nasionál Guido Valadares.
Reportajen : Estefania
Foto : Pajina Palacio das Cinzas