Dili, 15 Abril 2025 (Média Democracia) – Komisariu Anti Korupsaun KAK hala’o sosializasaun kona-ba lei 7/2020 diplomasia, no funsionariu públiku sira ba Ministeriu Negosiu Estranjeiru no Kooperasaun MNEK kona-ba registu ba iha sistema koima nian. Atividade refere hala’o iha salaun MNEK.
Iha entrevista ho Sekretariadu Jerál MNEK João Freitas de Câmara hateten, MNEK agradese ba komisariu KAK ne’ebé ohin mai halo ona sosializasaun lei kona-ba prevensaun korupasaun nian hanoin ne’e di’ak tebes ba iha MNEK tanba seidauk registu, ne’eduni sosializasaun sira hanesan ne’e importante tebes ba iha MNEK atu nune’e bele iha responsabilidade kona-ba ida-idak nia servisu hodi bele prevene korupsaun, tanba iha MNEK iha dirijente barak hahu husi Sekretariadu tekniku sira to’o ba iha Diretores, funsionariu sira no Xefe Departamentu sira
“Ha’u hanoin sosializasaun ba iha lei ne’e diak tebes atu nune’e ba diplomasia sira tenke halo karta deklarasaun ida hodi bele evita korupsaun, karta deklarasaun MNEK presiza halo duni ba diplomasia no funsionariu sira, iha parte seluk haree ba iha sosializasaun husi komisariu fahe ba funsionariu publiku nomos ba iha diplomata sira atu bele hatene saida mak ita tenke evita liuliu ba iha dirijente sira.” Dehan Sekretariadu Jerál MNEK João Freitas de Câmara
Nia informa diplomata ne’ebé servisu ativu iha rai liur ne’e hamutuk atus-ida tolunulu resin iha kapital iha MNEK rasik dirijente sira ne’ebé servisu iha ne’e hamutuk ruanulu resin tanba iha sira nia sesaun hanesan Diretor jerais, Diretor Nasionais no Xefe Depertamentu.
Iha sorin seluk Komisariu Anti Korupsaun KAK Rui Pereira hateten, ohin KAK mai halo sosializasaun ne’e hanesan rutina ne’ebé sai hanesan KAK nia servisu atu fahe informasaun ba Ministeriu sira nomos Estadu, oinsa sira atu kumpri ba iha lei nu 7/2020 oinsa sira atu deklara sira nia rikusoin no iha responsabilidade ba iha sira nia servisu rasik.
“Ohin ita rona rasik ona husi Sekretariadu Jeral MNEK hateten, katak dadus ne’ebé sira iha mak ema haat-nulu resin kona penalti koima “koa osan” ba tinan ida nian, tanba ne’e mak KAK mai iha ne’e atu fó informasaun klaru oinsa atu tama iha sistema hodi rejista ka arola sira nia-an tama iha sistema depois sira bele rejista sira nia rikusoin atu nune’e tinan oin labele iha tan ema ruma hetan penalti koima.” Dehan Komisariu Anti Korupsaun KAK Rui Pereira
Nia hatutan hanoin iha objetivu ida ne’e di’ak, tanba ohin Sekretariadu Jeral hateten ona iha lista ne’ebé komisariu asina ne’e penalti ba koima, no iha mós Eis-Embaixador balun mós mandatu hotu la deklara tanba sira kona penalti, iha balun ativu hela mós seidauk mai registu sira nia rikusoin ho prezensa husi KAK nian atu fó hanoin jeral ba iha rekursus MNEK nian atu bele rejistu ba sira ne’ebé seidauk rejistu, liuliu ba iha asesor sira tenke rejistu ba iha sistema ne’ebé KAK iha ona.
“Mekanismu ba iha rejistu rikusoin ne’e tekniku sira bele atende no esplika ba iha partisipante sira atu nune’e sira bele rejistu ba iha sistema refere, tanba MNEK hanesan diplomata, entaun haree liubá iha embaixador sira ne’ebé prezidente fó posse, se la sala Emabaixador nain haat ne’ebé ba iha rai liur komisariu KAK husu sira nia naran hodi fó notifikasaun, nune’e Embaixador sira bele rejistu ba iha sistema ne’ebé KAK, haree fali ba iha kargu Xefia no Diretor sira normalmente husi KAK hetan karta nomeiasaun mai husi Ministru, dalaruma mós mai husi komisaun funsaun publiku haruka KAK halo sosializasaun ba Instituisaun Estadu nian.” Hatutan Komisariu Anti Korupsaun Rui Pereira
Nia informa dadus ba iha instituisaun hotu-hotu ne’ebé durante tinan ida nian rejistu ba iha sistema husi komisariu KAK hamutuk ema rihun-ualu resin mak rejistu ona, husi ema rihun-ualu resin ne’e iha ema hamutuk rihun-lima resin mak kumpri ona rejistu ba sistema, no nain rihun-rua resin mak seidauk kumpri sistema refere, tan ne’e sira ne’ebé seidauk kumpri ne’e komisariu fó notifikasaun hodi nune’e bele koa sira nia osan, husi nain hira ne’ebé la kumpri ne’e mak komisariu nafatin fó sosializasaun ba iha Instituisaun sira ne’e no barak liu iha Autoridade Munisipal tanba dadus sira ne’e komisariu iha ona.
“Semana rua kotuk antes komisariu ba tuir atividade iha Wasinton, iha Munisipiu Baucau funsionariu hamutuk atus-rua resin mak la kumpri sistema rejistu, husi atus-rua resin ne’e kargu Xefia hamutuk atus-ida sanulu resin mak seidauk rejistu ba iha sistema refere, no hitunulu-resin mak rejistu ona ba iha Sistema, maibé sira la kumpri, tanba ne’e sira kona penalti “koa osan” no sira halo karta reklamasaun, maibé iha karta reklamasaun sira ne’e iha balun hateten katak internet la di’ak no seluk tan, maibé ida ne’e la’os razaun. Iha funsionariu inan feton sira karik sira ne’ebé iha reklamasaun ba partus ka iha moras todan ne’ebé mai kedas ho karta husi ospital ruma KAK bele konsidera ba iha penalti nee no tau konsiderasaun hatoo ba iha ministeriu finansas.” Esplika Rui Pereira
Nia reafirma durante ne’e Komisariu KAK nafatin hala’o servisu hodi bele prevene ba iha korupsaun nian nomos haree ba iha servisu investigasaun balun ne’ebé durante ne’e KAK hala’o hela iha instituisaun balun komisariu nafatin husu ba iha funsionariu publiku sira nomos ba iha Embaixador sira atu nafatin rejistu ba iha sistema ne’ebé KAK iha ona, atu nune’e labele kona penalti ba iha koima nian “koa ita-boot sira nia osan” tan ne’e tenke servisu ho responsabilidade no tenke iha mós kooperasaun diak ba iha futuru.
Reportajen : Domingas
Foto : Domingas