Dili, 06 Novembru 2024 (Média Democracia) – Relasiona ho loron nasionál feto ne’ebé liu ona iha loron 3 fulan Novembru nu’udar loron dedikasaun ba feto sira-nia kontribuisaun no luta desde inísiu, nune’e Rede Feto Timor-Leste konsidera feto nia partisipasaun másimu desde luta iha tinan 1974 to’o ohin loron.
Prezidente Diretória Rede Feto Timor-Leste Zelia Fernandes hateten, komemorasaun loron feto nian loloos ba dala 45 ona tanba haree ba feto nia luta iha tempu pasadu, ne’ebé bele dehan atinji buat barak ona.
“Dia 3 de Novembru nu’udar loron ne’ebé desikadu ba iha feto sira-nia kontribuisaun no luta desde inísiu too iha agora tanba ne’e mak ita dehan 48 anus, la’ós 25 anos, ita bele dehan katak iha buat barak ne’ebé ita atinji inklui emanisipasaun de mulher ne’ebé uluk inan feton sira luta iha 74 no 75, mesmu seidauk iha balansu ida di’ak.” Dehan Prezidente RFTL ba Jornalista sira iha ámbitu lansamentu loja Hakbiit feto iha Edifísiu Rede Feto Tersa feira ne’e.
Nia afirma, feto hahú luta iha emanisipasaun da Mulher liuhusi libertasaun pátria ne’ebé sira-nia kontribuisaun iha momentu ne’ebá másimu tebes.
“Ita hahú husi luta ba emansipasaun feto atu oinsá lori libertasaun povu da pátria ne’ebé ohin ita liberta ona ita-nia nasaun, ita haree katak feto sira mós la’ós tuur nonok de’it, feto sira mós kontribui másimu iha ne’ebá, feto sira mós kaer kilat no mai tau matan ba nia oan sira no too ikus sira barak sai faluk.” Nia afirma
Momentu ne’ebá Feto sira hasoru konsekénsia to’o tinan 1999, hetan rezultadu referendu, feto sira kontinua dedikadu-an hodi organiza no kontribui to’o hetan ukun rasik an.
Nia dehan liuhusi rezolusaun no rekomendasaun hirak ne’e mak tau plataforma ba asaun feto.
“Plataforma de asaun feto ne’e konsege adopta husi governu no implementa, por-ezemplu lei kontratu Violénsia ne’e rasik husi rekomendasaun ne’ebé ita husu no ezizi atu oinsá sobrevivente VBJ sira bele hetan protesaun no asistensia.” Nia dehan
Nia esplika, feto nia partisipasaun iha vida polítika ne’e konsege halo ezersísiu lubuk ida, ohin loron Parlamentu Nasionál reprezenta feto konsege atinji kuota 30%, ohin loron hetan mandatu kuaze 37% ba 38%.
Nia haktuir iha mandatu periodu liubá feto konsege konta loloos 40% feto iha Parlamentu Nasionál.
“Mesmu nune’e ita mós preokupa tanba partisipasaun feto iha nivel lokál no Munisipál númeru partisipasaun feto nian sei kiik seidauk atinji 30%, ida ne’e sai hanesan traballu de Casa ida ba iha organizasaun feto, movimentu feto, sosiedade tomak no ukun nain sira oinsá bele haree hodi tau Igualdade jéneru ida loloos hodi hakbiit feto maluk sira bele partisipa ativu no efetivu iha prosesu foti desizaun.” Nia haktuir
Rede Feto mós rekoñese katak iha duni atinjimentu lubuk ida ne’ebé movimentu feto no organizasaun feto lubuk ida konsege halo feto sira goja mós sira-nia direitu balun, nomos loron 3 Novembru ne’e bele sai mós hanesan reflesaun, hodi haree fila fali progresu saida mak presiza kontinua luta ba oin.
Nia esplika katak palavra de orden ne’ebé heroi no heroina sira rai hela ba jerasaun kontinuadór,.
“Palavra de orden ida ne’ebé ita-nia Heroina no heroi sira rai hela mai ita mak libertasaun do povu, serake libertasaun do povu ne’e ita halo ona? Se la atu halo saida mak ita presiza, entaun ne’e mensajen no pergunta balun ne’ebé ita presiza rai iha ita ida-idak nia-an, liliu ba feto maluk sira tanba sá luta feto nian ho ohin loron seidauk bele atinji ho di’ak.” Nia esplika
Nia dehan, ema ida-idak la’o ninian la koletivu, entaun presiza fó liman ba malu atu servisu hamutuk hodi bele atinji mehi sira ne’ebé seidauk atinji, iha komemorasaun loron 3 de Novembru bele sai hanesan loron reflesaun ida ba feto hotu atu haree ba mehi lulik husi heroina no heroi sira-nia nivel atinjimentu iha ne’ebé ona depois de referendu.
Atinjimentu ne’ebé seidauk iha no halo ne’e sai hanesan pergunta refkesaun ba ema hotu hodi fó hanoin hikas, nune’e bele fó solusaun hamutuk hodi ultrapasa situasaun hotu.
Reportajen : Estefania
Foto : Estefania